ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ
Μερικές φορές, ασήμαντα και ελαφρά συμπτώματα μπορεί να υποδηλώνουν σοβαρά προβλήματα υγείας. Δεν πρέπει να υποτιμώνται. Αξίζει να τα γνωρίζετε και να επικοινωνείτε εγκαίρως με γιατρό. Ειδικά καθώς μπορεί να επηρεάσουν ανθρώπους κάθε ηλικίας.
Δυσφαγία (λατινικά phagia – φαγητό, dys – με δυσκολία) – είναι μια διαταραχή κατάποσης που δυσκολεύει το φαγητό και σε ακραίες περιπτώσεις το καθιστά αδύνατο. Αυτό το σύμπτωμα εμφανίζεται σχετικά συχνά σε πολλούς ασθενείς, παρά την εντύπωση, και μπορεί μεταξύ άλλων να οδηγήσει σε αφυδάτωση και υποσιτισμό. Επομένως, είναι σημαντική η άμεση παρέμβαση, συμπεριλαμβανομένης της διατροφικής θεραπείας.
Η πράξη της κατάποσης αποτελείται από μια εκούσια εισαγόμενη στοματική φάση και μια φαρυγγική και οισοφαγική φάση ανεξάρτητη από τη βούληση του ανθρώπου. Το πρώτο στάδιο είναι να τεμαχιστεί η τροφή, να μασηθεί και να αναμιχθεί με το σάλιο, ώστε να περάσει εύκολα μέσω του οισοφάγου. Η τροφή μετακινείται με τη γλώσσα προς τον φάρυγγα, στη συνέχεια ο μαλακός ουρανίσκος συσπάται και ο λάρυγγας κλείνει (αυτό αποτρέπει την παλινδρόμηση της τροφής μέσω της μύτης και την πιθανή είσοδο τροφής στους αεραγωγούς). Η τροφή φτάνει στον οισοφάγο και χάρη στις περισταλτικές κινήσεις φτάνει στο στομάχι. Η παλινδρόμηση της τροφής από το στομάχι στον οισοφάγο αποτρέπεται από την αποτελεσματική λειτουργία του σφιγκτήρα του οισοφάγου (κάτω και άνω).
Υπάρχουν δύο τύποι δυσφαγίας:
- Οροφαρυγγική δυσφαγία (επίσης γνωστή ως άνω, προοισοφαγική δυσφαγία) - δυσκολίες εμφανίζονται πριν η μπουκιά φτάσει στον οισοφάγο, μερικά δευτερόλεπτα μετά το φαγητό. Η αιτία στο 80% των περιπτώσεων είναι νευρολογικά προβλήματα, σπανιότερα νεοπλασματικές αλλαγές στην περιοχή κεφαλής-τραχήλου.
- Οισοφαγική (κάτω) δυσφαγία - δυσκολίες εμφανίζονται όταν μια μπουκιά περνάει από τον οισοφάγο. Στο 85% των περιπτώσεων προκαλείται από παθήσεις του πεπτικού συστήματος. Μέσα σε αυτόν τον τύπο υπάρχουν επίσης:
- Μηχανική δυσφαγία - προκαλείται από ανεπαρκές εύρος του αυλού του οισοφάγου και λανθασμένη αναλογία μεγέθους μπουκιάς προς το εύρος του οισοφάγου. Όταν η διατομή του οισοφάγου είναι μικρότερη από 25 mm, μπορεί να εμφανιστεί δυσφαγία, ενώ η δυσφαγία είναι μόνιμο σύμπτωμα όταν ο αυλός του οισοφάγου δεν υπερβαίνει τα 15 mm.
- Λειτουργική δυσφαγία - η αιτία εμφάνισής της είναι διαταραχή της περισταλτικότητας (κινητικότητας), δηλαδή μια ανώμαλη κίνηση μιας μπουκιάς μέσω του οισοφάγου προς το στομάχι.
Συμπτώματα της δυσφαγίας και διαφορές μεταξύ οδυνοφαγίας και κόμπου στο λαιμό
Οι ασθενείς περιγράφουν τα συμπτώματα της δυσφαγίας ως παύση, διακοπή ή προσκόλληση ενός κομματιού τροφής στον τοίχο του οισοφάγου. Έχουν την εντύπωση ότι έχει δημιουργηθεί ένα εμπόδιο στην πορεία της τροφής προς το στομάχι. Επιπλέον, μπορεί να παρουσιαστούν προβλήματα στην έναρξη της πράξης της κατάποσης (αυτό ισχύει για την οροφαρυγγική δυσφαγία).
Η δυσφαγία μπορεί επίσης να συνοδεύεται από βήχα κατά την κατάποση ή νυχτερινό βήχα, επιστροφή τροφής από τη μύτη, βραχνάδα (επίμονη βραχνάδα χωρίς ταυτόχρονο κρυολόγημα), επιστροφή αχώνευτης τροφής, έντονη κατάποση ή κακοσμία στόματος. Ταυτόχρονα, αξίζει να σημειωθεί ότι οι ασθενείς δεν αισθάνονται πόνο κατά τη διάρκεια της κατάποσης. Ο πόνος κατά την κατάποση ονομάζεται οδυνοφαγία. Η δυσφαγία και η οδυνοφαγία μπορεί να εμφανιστούν ταυτόχρονα ή ανεξάρτητα η μία από την άλλη.
Οι ασθενείς δεν έχουν άλλες δυσκολίες εκτός από την κατάποση. Ως αίσθημα κόμπου στο λαιμό, παλαιότερα επίσης γνωστό ως υστερικός κόμπος (Globus hystericus), περιγράφεται συνήθως η αίσθηση στενότητας στο λαιμό, το γαργάλημα ή η αίσθηση ξένου σώματος στο λαιμό. Αυτό το σύμπτωμα όμως δεν επηρεάζει την πράξη της κατάποσης και συνήθως δεν συνδέεται με άλλα συμπτώματα ασθενειών. Η διάγνωση του φάρυγγα γίνεται μόνο μετά τον αποκλεισμό οργανικών παθολογιών στον φάρυγγα και τον οισοφάγο.
Διάγνωση της δυσφαγίας
Κατά τη διάγνωση είναι σημαντικό να ληφθεί κατάλληλο ιστορικό και να προσδιοριστεί ποια τρόφιμα προκαλούν τη δυσφαγία, πόσο διαρκεί και αν εμφανίστηκε ξαφνικά. Εάν ναι, αυτό μπορεί να υποδηλώνει τη δημιουργία ενός δακτυλίου στον οισοφάγο, π.χ. δακτύλιος Schatzki – ένας ινώδης δακτύλιος κοντά στη σύνδεση του οισοφάγου με το στομάχι. Εάν το σύμπτωμα επιδεινωθεί, οι δυσκολίες στην κατάποση στερεάς τροφής αυξάνονται, κάτι που μπορεί να υποδηλώνει κακοήθη όγκο ή στένωση στο πλαίσιο γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης. Καθώς και την παρουσία αλλοιώσεων στον οισοφάγο που στενεύουν τον αυλό του: καλοήθεις, κακοήθεις, φλεγμονώδεις, ελκωτικές αλλοιώσεις μετά από ακτινοθεραπεία, εκκολπώματα και ενδοοισοφαγικοί δακτύλιοι και μεμβράνες.
Ένα καλά ληφθέν ιστορικό επιτρέπει τη σωστή ιατρική διάγνωση της δυσφαγίας σε έως και 80%. Η δυσφαγία που σχετίζεται μόνο με την κατάποση στερεάς τροφής πιθανόν υποδηλώνει μηχανική απόφραξη. Αντίθετα, η δυσφαγία που σχετίζεται με την κατάποση στερεάς και υγρής τροφής μπορεί να υποδηλώνει μυϊκές και νευρικές διαταραχές.
Επιπλέον, κατά τη διάγνωση πρέπει να δοθεί προσοχή στην παρουσία επιπλέον συμπτωμάτων, δηλαδή καύσος στον οισοφάγο, βήχας, αναγωγή τροφής ανάλογα με τη θέση του σώματος ή επανειλημμένη πνευμονία.
Ένας από τους διαγνωστικούς ελέγχους με τους οποίους μπορούν να εντοπιστούν ασθενείς με δυσφαγία είναι η δοκιμασία κατάποσης νερού (BSE-Bed-Side). Αξιολόγηση κατάποσης ή δοκιμασία με δοκιμαστική ουσία (π.χ. Gugging Swallowing Screen GUSS ή δοκιμασία κατάποσης με όγκο και ιξώδες V-VST) σε διάφορους όγκους. Το επόμενο στάδιο είναι η αξιολόγηση κινδύνου εισρόφησης, αξιολόγηση σύμφωνα με την κλίμακα PAS – το βαθμό διείσδυσης του αντιθέτου στα αναπνευστικά μονοπάτια ή την κλίμακα FEDSS – τον κίνδυνο επαναλαμβανόμενης διασωλήνωσης.
Αιτίες της δυσφαγίας
Οι αιτίες της δυσφαγίας είναι πολύπλοκες και μπορούν να επηρεάσουν πολλές πτυχές της λειτουργίας του ανθρώπινου σώματος. Μεταξύ αυτών είναι:
- παθήσεις του γραμμωτού μυϊκού ιστού του οισοφάγου,
- νευρολογικές παθήσεις (π.χ. εγκεφαλικό επεισόδιο, νόσος Πάρκινσον, πολλαπλή σκλήρυνση, πολυνευρίτιδα) - αυτός ο τύπος δυσφαγίας ονομάζεται νευρολογική δυσφαγία,
- διάφορες παθολογίες στο στόμα και το φάρυγγα, το λαιμό και τον αυχένα,
- ανωμαλίες στη λειτουργία του ανώτερου σφιγκτήρα του οισοφάγου,
- διευρυμένοι λεμφαδένες,
- παθήσεις του θυρεοειδούς,
- αλλαγές στο οστεοαρθρικό σύστημα του λαιμού,
- σκληροδερμία και οι δερματικές αλλοιώσεις που εμφανίζονται,
- νευρομυϊκές παθήσεις (μυασθένεια, βουτυλισμός),
- (Μυϊκή δυστροφία, δερματομυοσίτιδα, στο πλαίσιο σαρκοείδωσης, αμυλοείδωσης, σε μεταβολικές ή στεροειδικές μυοπάθειες),
- Δύσκολα αντιμετωπίσιμες λοιμώξεις σε ασθενείς με AIDS και εμφάνιση σαρκωμάτων Kaposi ή λεμφωμάτων κατά τη διάρκεια αυτής της νόσου,
- Εσκεμμένα ή ακούσια καταποθείσες ξένες ουσίες
- Διαταραχές κινητικότητας του οισοφάγου,
- Βλάβη της δομής του οισοφάγου ως αποτέλεσμα διασωλήνωσης, νόσου, εγκαυμάτων, χειρουργικής επέμβασης ή επικουρικής θεραπείας (ακτινοθεραπεία),
- Φάρμακα: Χολινολυτικά (Βουτυλοβρωμίδιο Υοσκίνη), Οπιοειδή, Τρικυκλικά, Αντικαταθλιπτικά, Μυοχαλαρωτικά, Αντι-αγχωτικά.
Επιπλέον, η ξαφνική απώλεια βάρους, η ηλικία άνω των 50 ετών, η κατάχρηση αλκοόλ και το κάπνισμα αυξάνουν τον κίνδυνο δυσφαγίας.
Επιπλοκές στη δυσφαγία
Οι σοβαρότερες επιπλοκές της δυσφαγίας είναι η εισρόφηση ή ο πνιγμός και η πνευμονία από εισρόφηση. Άλλες επιπλοκές μπορεί να είναι η συχνότερη διασωλήνωση και τραχειοτομή του ασθενούς (ιδιαίτερα σε μονάδες εντατικής θεραπείας). Επιπλέον, η δυσφαγία αυξάνει τον κίνδυνο θνησιμότητας του ασθενούς. Άλλες συχνές επιπλοκές της δυσφαγίας και η επακόλουθη μειωμένη πρόσληψη τροφής είναι η υποθρεψία και η αφυδάτωση, με αποτέλεσμα παρατεταμένη νοσηλεία, αυξημένο κόστος θεραπείας, χειρότερη πρόγνωση και συχνότερες εξιτήρια σε μονάδες φροντίδας και θεραπείας.
Θεραπεία της δυσφαγίας
Η θεραπεία της δυσφαγίας στοχεύει στην πρόληψη της εισρόφησης (πνιγμού, ακούσιας εισπνοής κατά την κατάποση υγρών ή τροφής) και των επιπλοκών της (συμπεριλαμβανομένης της οξείας απόφραξης των αεραγωγών). Η θεραπεία αποσκοπεί στην προσαρμογή, την αντιστάθμιση ή την αποκατάσταση και εξαρτάται από τη σοβαρότητα των διαταραχών κατάποσης. Αρκεί μια ήπια αλλαγή στη διατροφή. Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί ενυδάτωση της ρινικής βλεννογόνου ή χρήση τεχνητού σάλιου.
Στη νευρογενή δυσφαγία, σε αντίθεση με άλλες μορφές, μπορεί να παρατηρηθεί υπερπαραγωγή σάλιου που μπορεί να προκαλέσει πνιγμό, ο οποίος σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να προληφθεί μόνο με χειρουργική επέμβαση. Μια άλλη μέθοδος θεραπείας αυτών των συμπτωμάτων είναι η νευροδιέγερση, π.χ. με τη μέθοδο PES πραγματοποιείται διέγερση διάρκειας 10 λεπτών για 3 ημέρες.
Υπό την επίβλεψη φυσιοθεραπευτή, μπορείτε να επηρεάσετε την διέγερση του αντανακλαστικού κατάποσης ακόμη και κατά τη διάρκεια ενός γεύματος, αλλάζοντας τη στάση του σώματος και τη θέση του κεφαλιού σε σχέση με το σώμα.
Είναι επίσης χρήσιμο να σταματήσετε το κάπνισμα και την κατανάλωση καφέ, καθώς επηρεάζουν αρνητικά τη διαδικασία κατάποσης, π.χ. προκαλώντας υπερβολική χαλάρωση του κατώτερου οισοφαγικού σφιγκτήρα.
Η φαρμακευτική θεραπεία της δυσφαγίας εφαρμόζεται μόνο όταν υπάρχει γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση ή διαταραχές του σφιγκτήρα του οισοφάγου στο πλαίσιο άλλων παθήσεων.
Στο πλαίσιο της δυσφαγίας που προκαλείται από μορφολογικές αλλαγές, χρησιμοποιούνται ενδοσκοπικές μέθοδοι για τη διεύρυνση ή την προθετική του αυλού του οισοφάγου ή, σε νεοπλασματικές βλάβες, η βραχυθεραπεία.
Θεραπεία διατροφής σε δυσφαγία
Η αλλαγή της διατροφής σε ασθενείς με δυσφαγία εξαρτάται από τον τύπο της μη ανεκτής τροφής. Όταν αντιμετωπίζουμε δυσφαγία που προκύπτει από την κατανάλωση υγρών τροφών, η διατροφή πρέπει να είναι συμπυκνωμένη. Σε αυτή την περίπτωση λειτουργούν καλά τα διαθέσιμα στην αγορά σκευάσματα που αλλάζουν την υφή των υγρών και σχηματίζουν ένα είδος ζελέ. Επίσης, η συμπύκνωση π.χ. χυμών με αλεύρι πατάτας ή η απλή παρασκευή ζελέ λειτουργεί καλά σε τέτοιες περιπτώσεις. Οι ασθενείς που παρουσιάζουν δυσφαγία ως αποτέλεσμα της κατανάλωσης στερεών τροφών πρέπει να λαμβάνουν ανάμεικτες, θρυμματισμένες τροφές με υφή πολτού. Σε ακραίες περιπτώσεις, π.χ. δυσκολίες κατάποσης, ανεξάρτητα από την υφή της τροφής, είναι απαραίτητη η διατροφή π.χ. μέσω ρινογαστρικού σωλήνα. Αυτό είναι απαραίτητο για την πρόληψη υποσιτισμού και αφυδάτωσης και των επιπτώσεών τους, π.χ. παρατεταμένη ανάρρωση.
Τα σερβιρισμένα φαγητά πρέπει να διεγείρουν τους υποδοχείς της στοματικής κοιλότητας και να υποστηρίζουν τους αντανακλαστικούς μηχανισμούς κατάποσης. Το φαγητό που σερβίρεται στον ασθενή πρέπει να είναι σωστά καρυκευμένο και αρωματικό, ώστε να διεγείρει επιπλέον τους περισταλτικούς αντανακλαστικούς μηχανισμούς μέσω της όσφρησης. Προσοχή, σε ασθενείς με δυσφαγία λόγω αλλαγών στον οισοφάγο, τα τρόφιμα πρέπει να είναι αρωματικά αλλά ταυτόχρονα να μην ερεθίζουν τα τοιχώματα του οισοφάγου. Επίσης, σε δυσκολίες κατάποσης μετά από ακτινοθεραπεία, αυτή η προσέγγιση είναι απαραίτητη, καθώς τα υπερβολικά καρυκευμένα φαγητά μπορεί να ενοχλήσουν τον ασθενή και να προκαλέσουν έμετο, αυξάνοντας περαιτέρω τον κίνδυνο υποσιτισμού. Σε κάθε περίπτωση, η θερμοκρασία των φαγητών πρέπει να είναι μέτρια.
Επίσης, οι περισταλτικές κινήσεις μέσω του γλυψίματος παγοκύβων, κατεψυγμένων φρούτων ή τσίχλας μπορούν να είναι βοηθητικές.
Τα Nutridrinks και άλλα προϊόντα υψηλής ωσμωτικότητας σας επιτρέπουν να παρέχετε περισσότερες θερμίδες σε μικρό όγκο και έχουν επίσης την υφή χαλαρού ζελέ, καθιστώντας τα ιδανικά για άτομα με δυσφαγία.
Περίληψη
Η δυσφαγία είναι ο ιατρικός όρος για μια μηχανική, λειτουργική, νευρολογική ή δομική διαταραχή της κατάποσης. Παρατεταμένα προβλήματα στην κατάποση τόσο στερεάς όσο και υγρής τροφής αυξάνουν τον κίνδυνο, μεταξύ άλλων, πνευμονίας από εισρόφηση, υποσιτισμού, αφυδάτωσης, χειρότερης πρόγνωσης και θα πρέπει να αποτελούν αντικείμενο ιατρικής συμβουλής. Η βάση της θεραπείας είναι η αλλαγή της διατροφής, η συγκέντρωση υγρής τροφής και το ανάμειγμα και άλεσμα της στερεάς τροφής. Το γλύψιμο παγοκύβων, κατεψυγμένων φρούτων ή τσίχλας μπορεί να βοηθήσει. Σε περίπτωση αδυναμίας λήψης της κατάλληλης ποσότητας θερμίδων από την καταναλισκόμενη τροφή, μπορεί να είναι χρήσιμη η εισαγωγή σκευασμάτων με υψηλή ωσμωτικότητα.
