Мундарижа:
Бўйраклар бизнинг танамизда жуда мураккаб ва ҳаёт учун муҳим органлардир. Улар сийдик ишлаб чиқариш ва қонни фильтрлаш учун масъул бўлиб, зарарли кимёвий моддаларни йўқ қилади. Улар танамиз фаолиятининг ҳар бир сониясида юз берадиган модда алмашинуви ўзгаришлари натижасида шаклланади. Бўйракларнинг ҳолати узоқ муддатли соғлиқни сақлаш учун жуда муҳим ва ҳатто кичик зарарлар ҳам деярли дарҳол сезилиши мумкин. Шунинг учун уларнинг ҳолатига эътибор бериш ва уларга қўшимча юк юкламаслик керак. Ушбу мақолада биз бўйрак фаолиятига ижобий таъсир кўрсатадиган ва унинг самарадорлигини ошира оладиган маҳсулотларни аниқлашга ҳаракат қиламиз.
Бўйраклар – улар соғлиқни сақлашда нима учун жуда муҳим?
Бўйраклар урогенитал тизимнинг бир қисми ҳисобланади. Улар нафақат чиқариш функциясини бажаради, балки тананинг тўғри гомеостазини сақлаш учун ҳам масъул, шунингдек турли гормонларни ишлаб чиқаради. Бизнинг бўйракларимиз жуфт органлар бўлиб, баъзи ҳолларда танада 3 ёки ундан кўп бўйраклар мавжудлиги ҳам қайд этилган. Улар фасоли шаклига ўхшайди, ранглари эса қон миқдори жуда юқори бўлгани учун қўнғир-қизилдир. Қизиқ томони, бу органларни трансплантация қилишда қорин бўшлиғидаги мавжуд бўйраклар олиб ташланмайди. Бўйракларнинг асосий функциялари қуйидагиларни ўз ичига олади:
- Танадан сийдик орқали чиқариладиган зарарли модда алмашинув маҳсулотларини йўқ қилиш
- Тананинг суюқлик ҳажмини тартибга солиш
- Тананинг суюқликларининг осмолярлигини тартибга солиш
- Қон босимига таъсир қилиш
- Муаммосиз фаолият учун зарур бўлган озуқа моддаларини қайта сўрилишини таъминлаш
- Эритропоэзнинг тўғри кечишига таъсир қилиш, яъни қизил қон ҳужайраларининг кўпайиши ва фарқланиши жараёнига таъсир қилиш
- Фаол витамин D3 шаклларини ишлаб чиқариш орқали суяк тизимининг тўғри фаолиятига таъсир қилиш
- Сийдикнинг кислота-ошқозон мувозанати ва қоннинг pH қийматига таъсир қилиш
Қайси маҳсулотлар бўйраклар учун айниқса зарарли?
Бўйраклар танамизда бажарадиган функциялар туфайли турли зарарларга дуч келади. Бу уларнинг ҳолатига таъсир ўтказиш имкони йўқ дегани эмас. Бу ерда ҳар куни истеъмол қиладиган озуқа муҳим аҳамиятга эга. Бу органлар фильтр вазифасини бажаради. Шунинг учун танамизга озуқа орқали кирган барча моддалар кейинчалик бўйракларга ҳам етиб боради. Шу сабабли, бўйрак соғлиғини йиллар давомида сақлаш учун айрим моддалар ва маҳсулотларни истеъмол қилишни чеклаш керак. Бу органларга айниқса зарар келтирадиганлар қуйидагилар:
-
Озиқ-овқатда жуда кўп туз истеъмоли – туз мувозанатли озиқ-овқатда керак, аммо ортиқча истеъмол бўйраклар учун айниқса зарарли бўлиши мумкин
-
Фастфудни ортиқча истеъмол қилиш – вақт-вақти билан бундай маҳсулотларни ейиш ёмон эмас, аммо уларда кўп миқдорда туз ва бўйрак фаолиятига салбий таъсир қилувчи моддалар мавжуд
-
Озиқ-овқатда жуда кўп оқсил истеъмоли – бу макроэлемент танамизнинг асосий қурилиш блоки бўлса-да, оқсилга бой маҳсулотларни ортиқча истеъмол қилиш бўйраклар учун хавфли ва уларга зарар келтириши мумкин
-
Консервланган гўштни жуда кўп истеъмол қилиш – айниқса паст сифатли гўштни истеъмол қилишдан сақланиш керак. Бундай маҳсулотда гўшт миқдори кам бўлиб, кўп турдаги тўлдиргичлар, озиқ-овқат қўшимчалари ва туз мавжуд. Бунинг барчаси бўйрак фаолиятига салбий таъсир кўрсатади.
-
Шакар қўшилган газланган ичимликларни кўп истеъмол қилиш – бу ичимликларда кўп миқдорда шакар, ранг берувчи моддалар, консервантлар ва бошқа бўйрак фаолиятига зарарли моддалар борлиги сир эмас
-
Оксалатларга бой сабзавотларни кўп ейиш – бунда: соррел, исмалоқ, қизил чўчқача ёки ревень каби сабзавотлар киради. Улардан бутунлай воз кечиш шарт эмас, аммо улардаги кимёвий бирикмалар бўйрак тошлари ва бошқа бўйрак зарарларига сабаб бўлиши мумкинлигини билиш керак
-
Чамбар ва спиртли ичимликларни суиистеъмол қилиш – ҳар икки фаолиятда ҳам танага бўйракларга зарар келтириши мумкин бўлган моддалар кириб боради. Никотин ва спиртни суиистеъмол қилиш бу органларнинг танадан чиқариш жараёнини тўғри бажаришини қийинлаштиради. Шунинг учун ўзингизнинг хавфсизлигингиз ва соғлигингиз учун уларни имконият бўлса чеклаш яхшироқ
-
Нестероид яллиғланишга қарши дориларни (NSAIDs) қабул қилиш – бу турдаги дориларни қабул қилиш бизда тўлиқ назоратда эмас, аммо уларнинг катта миқдорда қабул қилиниши бўйракларга зарарли таъсир кўрсатиши мумкин. Улар гломеруллар орқали қон оқимини бузиши ва оғирроқ бўйрак зарарларига олиб келиши мумкин. Шунинг учун уларни жуда кўп ишлатмаслик ва бош оғриғи бўлса бошқа усуллар билан даволанишга ҳаракат қилиш керак
Сув – бўйракларнинг тўғри фаолияти учун нима учун жуда муҳим?
Тананинг умумий фаолияти учун етарли миқдорда суюқлик қабул қилиш муҳим. Бироқ, бўйраклар танадаги сув миқдори ўзгаришларига жуда сезгир. Етарли сув таъминоти гломеруляр фильтрациянинг муаммосиз ишлашини ва зарарли метаболитларни сийдик орқали чиқарилишини таъминлайди. Озиқ-овқатда сув миқдори кам бўлса, зарарли кимёвий бирикмаларнинг кристаллизацияси ортишига ва уларнинг танадан тўғри чиқарилмаслигига олиб келиши мумкин. Бундан ташқари, бу моддалар бўйракларда тўпланиб, жиддий муаммоларга сабаб бўлиши мумкин. Бунинг олдини олиш учун ҳар куни тахминан 2,5 литр суюқлик ичиш тавсия этилади.
Қайси мевалар бўйрак фаолиятини яхшилаши мумкин?
Ҳеч кимни мевалар соғломлигига ишонтириш шарт эмас. Бироқ айрим мевалар бўйрак фаолиятини қўллаб-қувватловчи моддаларга бой бўлиши мумкинлиги қайд этилиши керак. Масалан, кранберри – бўйрак ва сийдик йўлларини бактериялар ва зўриқишлардан ҳимоя қилувчи моддаларга жуда бой манба. Мандаринлар ҳам яхши танлов. Улардаги цитратлар ортиқча тош йиғилишларига қарши курашда ёрдам беради ва уларнинг пайдо бўлишини тўсади. Шунингдек, диуретик хусусиятларга эга меваларга қизиқиш билдириш керак. Буларга қулупнай, қора қулупнай ва қарақат киради. Ушбу меваларни ҳар куни овқатланишга киритиш бўйракларда турли моддаларнинг тўпланиш хавфини камайтиради ва бўйракларни тозалашга ёрдам беради.
Бўйрак фаолиятига ижобий таъсир кўрсатадиган сабзавотлар
Албатта, оксалатлар кам ёки умуман бўлмаган сабзавотларни танлаш яхшироқ. Бироқ, бўйрак фаолиятига айниқса ижобий таъсир кўрсатадиган сабзавотлар ҳам бор. Улар орасида: шомпор, сельдерей, помидор, брокколи, сабзи, саримсоқ, пиёз ва баклажан бор. Нима учун улар? Улар витаминлар ва минералларга бой бўлиб, нафақат бўйракларга, балки бутун танага ижобий таъсир кўрсатади, шунингдек диуретик таъсирга эга ва бўйракларни самаралироқ ишлашга ундайди. Шунингдек, улар модда алмашинувини тезлаштиради ва тозаловчи таъсир кўрсатади. Шунинг учун уларни хом ҳолда ва турли ширинликлар шаклида истеъмол қилиш бўйракларни сезиларли даражада енгиллатади.
Қайси ўтлар ва зираворлар бўйрак фаолиятини қўллаб-қувватлай олади?
Турли ўтлар ва зираворлар ҳам бўйракларнинг самарадорлигини сезиларли даражада оширади, шунингдек уларни ҳимоя қилади. Баъзилари таомларга қўшилиши мумкин, бошқалари эса чой сифатида истеъмол қилиш учун мос. Қайсини танлаш керак?
-
Қулупнай – бу оддий ўсимлик ёки ундан тайёрланган чой бўйракларимиз учун жуда қимматли. Унинг кучли диуретик хусусиятлари ортиқча мочевина кислотасини танадан чиқаришни енгиллаштиради. Шунингдек, у бўйракларни тозалайди ва уларнинг яллиғланишини олдини олишга ёрдам беради.
-
Куркума – бу машҳур зиравор, ўзининг сариқ-оранж рангли бўлиб, бўйракларимиз учун ҳам жуда қимматли. У нафақат бўйрак, қон ва жигарни тозалайди, балки яллиғланишга қарши таъсирга эга.
-
Петрушка – энг кучли диуретиклардан бири. Шунингдек, у бўйраклардан зарарли моддалар ёки бактерияларни чиқаришга ёрдам беради. Бу таъсир петрушкадаги миристицин ва апиол моддаларидан келиб чиқади.
-
Занжабил – бу зираворнинг кенг қамровли таъсири бўйраклар учун ҳам ёрдамчи бўлиши мумкин. У тозаловчи таъсирга эга ва зарарли моддалар, бактериялар ва ҳатто зўриқишларни чиқаришни оширади. Унинг ажойиб зиравор хусусиятлари туфайли кўплаб таомларга, чойларга ёки тайёрланган чойларга қўшилиши мумкин.
-
Маршмеллоу – бу камроқ машҳур ўт ҳам диуретик ва бўйракларни тозалаувчи хусусиятларга эга. Шунингдек, у кучли антибактериал таъсирга эга бўлиб, сийдик йўллари ва бўйрак яллиғланишларининг олдини олиш ва уларга қарши курашишга ёрдам беради. Энг яхши усули – уни чой сифатида истеъмол қилиш. Бир қошиқ қуритилган баргларни қайноқ сувга солинг. 8-10 дақиқадан сўнг чой ичишга тайёр бўлади.
-
Чўчқача илдизи – шунингдек диуретик хусусиятларга эга ва сийдик ишлаб чиқаришни оширади. Қизиқ томони, у сув тўпланишини камайтиради ва бутун сийдик тизимидаги қийинчиликларни сезиларли даражада енгиллатади. Албатта, у бўйракларни мақсадли тозалашга ҳам таъсир қилади.
Турли маҳсулотлар, ўтлар ва зираворлар – кўпинча бўйрак фаолиятини турли йўллар билан қўллаб-қувватлайди. Улар аввал диуретик таъсир кўрсатади, кейин бўйракларни тозалайди, уларнинг ишини қўллаб-қувватлайди ва кўпинча турли хил қийинчиликлар ва бактерияли инфекцияларнинг пайдо бўлишининг олдини олади. Билиш керакки, танамизга кирган барча моддалар эрта ёки кеч қон билан бирга бўйракларга ҳам етиб боради. Шунинг учун уларга салбий таъсир кўрсатадиган маҳсулотларни чеклашга ва уларга қўшимча юк юкламасликка ҳаракат қилайлик. Улар бундай ҳолатда йиллар давомида мукаммал ишлаш билан бизни мукофотлайди.
